ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2012 / ΛΑΤΙΝΙΚΑ (ΘΕΩΡ.Κ.) – ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ / ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ / ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗΣ (ΜΕΡΟΣ Α’)

 επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-φιλολόγου-

 

Ι. Η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

ΕΙΣ ΤΑΣ ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Αι δευτερεύουσαι ή εξηρτημέναι προτάσεις εις την Λατινικήν, όταν εκφέρωνται καθ’ υποτακτικήν, ακολουθούν την κατά χρόνον εκφοράν της κυρίας προτάσεως, εκ της οποίας εξαρτώνται. Το ιδιάζον εις την Λατινικήν τούτο συντακτικόν φαινόμενον λέγεται ακολουθία των χρόνων, η οποία εξ ολοκλήρου, πλήν σπανίων περιπτώσεων, διέπει την κατά χρόνον εκφοράν του υποταγμένου λόγου.

ΓΕΝΙΚΟΣ ΚΑΝΩΝ:

Εάν αι καθ’ υποτακτικήν εκφερόμεναι δευτερεύουσαι προτάσεις εξαρτώνται εκ ρήματος αρκτικού χρόνου εκφέρονται κατ’ αρκτικόν χρόνον, εάν δε εξαρτώνται εκ ρήματος ιστορικού χρόνου εκφέρονται καθ’ ιστορικόν χρόνον.

Ειδικότερον ισχύουσι οι εξής δύο βασικοί κανόνες:

Κανών 1. (ακολουθία του παρόντος)- όταν εις την κύριαν πρότασιν υπάρχουν οι χρόνοι του παρόντος ή του μέλλοντος (ήτοι ΕΝ/ΜΕΛ) τότε τίθεται εις την δευτερεύουσαν ο ενεστώς της υποτακτικής (επί συγχρόνου πράξεως) ή ο παρακείμενος της υποτακτικής ( επί του προτεροχρόνου)

Π.χ

·       Quaero , quid facias(συγχρονισμός) vel quid feceris(το προτερόχρονον) (= ερωτώ τι πράττεις, ή τι έχεις πράξει)

Κανών 2.(ακολουθία του παρελθόντος)- όταν εις την κύριαν πρότασιν υπάρχουν οι χρόνοι του παρελθόντος , τότε τίθεται εις την δευτερεύουσαν ο παρατατικός της υποτακτικής (επί συγχρόνου πράξεως) ή ο υπερσυντέλικος της υποτακτικής ( επί προτεροχρόνου)

Π.χ.

·       Quaerebam, quid faceres(συγχρονισμός) vel quid fecisses(το προτερόχρονον) (=ηρώτων τι έπραττες ή τι είχες πράξει)

Σημείωσις 1^η: Ο ιστορικός ενεστώς και ο κυρίως παρακείμενος κυμαίνονται αναλόγως του τύπου ή της σημασίας των μεταξύ του 1^ου και του 2^ου κανόνος, δηλαδή η εκ τούτων εξαρτωμένη δευτερεύουσα άλλοτε εκφέρεται κατ’ αρκτικόν και άλλοτε καθ’ ιστορικόν χρόνον

Σημείωσις 2^η: Πρότασις καθ’ υποτακτικήν, η οποία εξαρτάται από άλλην υποτακτικήν ούσαν και αυτήν εξηρτημένη έκ τινος κυρίας προτάσεως (οριστικής), έχει τον χρόνον τον οποίον θα είχεν, αν εξηρτάτο απ’ ευθείας εκ της οριστικής της κυρίας προτάσεως.

 

ΙΙ. Η ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΜΕΤΟΧΗ

Αυτή έχει ως υποκείμενον λέξιν όλως διάφορον του υποκειμένου του ρήματος της προτάσεως, ήτοι λέξιν μη ανήκουσαν ή μη αποτελούσαν όρον της προτάσσεως, εις την οπίαν ανήκει. Τότε η μτχ μετά του υποκειμένου της τίθεται εις αφαιρετικήν πτώσιν και καλείται αφαιρετική απόλυτος, αντιστοιχεί δε προς την γενικήν απόλυτον της αρχαίας ελληνικής.

Τίθεται αφαιρετική απόλυτος άνευ ουδεμίας μετοχής με υποκείμενον και με κατηγορούμενον ουσιαστικόν, το οποίον δηλοί κυρίως υπούργημα, αξίωμα, ηλικίαν, ικανότητα κτλ. Η τοιαύτη αφαιρετική απόλυτος λέγεται ατελής.

ΙΙΙ. ΤΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟΝ

Αυτό είναι ρηματικόν επίθετον με παθητικήν σημασίαν και αντιστοιχεί προς τα εις –τέος ρηματικά της αρχαίας ελληνικής. Χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός, ως κατηγορούμενον μόνον δια του esse, και δέχεται, όπως τα εις –τέος ρηματικά ποιητικόν αίτιον κατά πτώσιν δοτικήν.

Το γερουνδιακόν διακρίνεται σε προσωπικό και απρόσωπον. Προσωπικόν με υποκείμενον κατ’ ονομαστική έχομεν μόνον όταν το ρήμα, εις το οποίον ανήκει αυτό είναι ενεργητικόν μεταβατικόν συντασσόμενον μετ’ αιτιατικής

-         Carthago delenda est (= καταστρεπτέα εστίν η Καρχηδών)

Απρόσωπον γερουνδιακόν μόνον εις –ndum, σχηματίζεται από τα αμετάβατα ρήματα, ή από μεταβατικά συντασσόμενα μετ’ άλλης πτώσεως πλην της αιτιατικής ή από ρήματα συντασσόμενα μετ’ εμπροθέτου προσδιορισμού

-         puto domum nobis cundum (= νομίζω πορευτέον ημίν οίκαδε)

IV. ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗ ΕΛΞΙΣ

Όταν το ρήμα του γερουνδίου είναι ενεργητικόν μεταβατικόν κι έχη αντικείμενο κατά πτώσιν αιτιατικήν, τότε κανονικώς η ενεργητική σύνταξις ήτοι γερούνδιον και αντικείμενον κατ’ αιτιατικήν, μετατρέπεται εις παθητικήν, δηλ. εις γερουνδιακόν και υποκείμενον.

Αυτή η μετατροπή της ενεργητικής συντάξεως εις παθητικήν καλείται έλξις του γερουνδιακού. Κατά την μετατροπήν της ενεργητικής συντάξεως εις παθητικήν γίνονται αι εξής μεταβολαί:

-         Αντί του γερουνδίου τίθεται το γερουνδιακόν, το οποίον συμφωνεί κατά γένος και κατ’ αριθμόν προς το αντικείμενον,

-         Το αντικείμενον τίθεται κατά την πτώσιν του γερουνδιακού του αντικαταστήσαντος το γερούνδιον

-         Η πτώσις του γερουνδίου δεν μεταβάλλεται αλλά παραμένει και είναι αυτή εκείνη την οποίαν απαιτεί η σύνταξις.

Π.χ

-         Stadium amandi matrem (= ο ζήλος του αγαπάν την μητέρα)

-          

Ήτοι ενεργητική σύνταξις με γερούνδιον (amandi) και αντικείμενον (matrem), μετατρέπεται εις παθητικήν σύνταξιν

-         Stadium amandae matris

Με γερουνδιακόν (amandae) και υποκείμενον (matris), διότι το ρήμα του γερουνδίου (amo) είναι ενεργητικόν μεταβατικόν συντασσόμενον μετ’ αιτιατικής

Είναι απαραίτητος η γερουνδιακή έλξις, όταν το γερούνδιον είναι πτώσεως δοτικής ή όταν συνοδεύεται από πρόθεσιν.

Είναι προτιμητέα η παθητική σύνταξις εάν το γερούνδιον είναι πτώσεως γενικής ή αφαιρετικής.

Είναι απαραίτητος τέλος η ενεργητική σύνταξις, εάν αντικείμενον του γερουνδίου είναι αιτιατική ουδετέρου επιθέτου ή αντωνυμίας.

Η γερουνδιακή έλξις γίνεται και μετ’ αφαιρετικής συντασσόμενα ρήματα utor, furor, fungor, και potior δίοτι τα ρήματα ταύτα αρχικώς συντάσσονταν μετ’ αιτιατικής.